AMSTERDAM - Vorig weekeinde werd Pim Fortuyn (53) onder het wakend oog van 106 journalisten in Hilversum gekozen tot lijsttrekker van Leefbaar Nederland. Volgens de huidige prognoses kan de partij rekenen op zeven tot tien zetels als er nu verkiezingen zouden zijn. Misschien zelfs meer. Dat is nog nooit eerder in ons politieke landschap van kleine veranderingen vertoond.

Tegelijkertijd is de Jacht op Pim Fortuyn en zijn partij geopend. De omstreden politicus heeft immers heel wat vijanden. Zijn uitgesproken politieke opvattingen, zijn verleden als wetenschapper en zijn privé-leven geven tegenstanders voldoende munitie hem in diskrediet te brengen.

De woordvoerder van Leefbaar Nederland, Kay van de Linde, erkent ruiterlijk dat de jacht op Pim Fortuyn is geopend. "Zijn politieke opvattingen, zijn levensstijl en zijn tegenstanders maken hem tot een aantrekkelijk doelwit. Daar komt bij dat politici in Den Haag bang voor ons beginnen te worden. Bang dat we daadwerkelijk tien, vijftien, misschien wel meer zetels halen. Dan leggen we immers een bom onder de politiek. Maar ik hoop toch echt dat we hier geen Amerikaanse toestanden krijgen zoals met Clinton en Monica Lewinsky."

Volgens Van de Linde, die in de Verenigde Staten zeventien jaar lang campagne voerde voor toppolitici, zijn het vooral de media die de partij onderuit halen. "In tientallen stukken werd voorspeld dat de partij door interne ruzies verscheurd zou raken. Dat Fortuyn nooit lijsttrekker zou worden. Zelfs nu 90% van onze aanhang Fortuyn steunt, krijgen enkele oproerkraaiers die de partij al hebben verlaten, alle aandacht. Overigens sluit ik niet uit dat Fortuyn diverse uitglijders zal maken en op meerdere tenen gaat trappen, maar wij durven dat risico wel aan en de kiezer vindt het prachtig."

Dat laatste is onmiskenbaar waar. Hoe groter de kritiek, hoe meer zetels voor de underdog. Er zijn al diverse websites geopend waar het volk zijn of haar opvattingen over Pim Fortuyn kan etaleren en daar wordt gretig gebruik van gemaakt. Noch Fortuyn, noch de partij heeft overigens iets met deze sites te maken. Een probleem is wel dat een deel van de aanhang vooral geporteerd is van Fortuyns 'Koude oorlog tegen de Islam', terwijl Leefbaar Nederland juist niet als antivreemdelingenpartij geboekstaafd wil worden. Fortuyn vindt dat de Nederlandse cultuur aan islamisering ten onder dreigt te gaan.

Op de verschillende sites en via andere kanalen proberen Fortuyn-haters evenzeer hun gram te halen. Vooral over zijn seksuele voorkeuren wordt gretig gespeculeerd. Dat Fortuyn de herenliefde koestert, is allang bekend en geaccepteerd. Dat ex-collega's in de universitaire wereld anoniem vertellen dat deze 'valse nicht' op de universiteit meer geïnteresseerd was in mannelijke studenten dan in de wetenschap, is weer een ander verhaal. Legio zijn de verhalen (ook op websites) over zijn voorkeur voor jonge schandknapen, voor darkrooms en leatherboys. Deze verdachtmakingen zouden in het buitenland allang voorpaginanieuws zijn geworden. Op de weinig verheffende site van de Anarchroniconische Kerk (?) wordt een slagroomtaart uitgereikt aan mensen die Pim Fortuyn of Leefbaar Nederland kunnen compromitteren. Op een internetsite circuleren zelfs niets verhullende trucfoto's van Pim Fortuyn.

De hoofdrolspeler doet ogenschijnlijk niet de minste moeite de verhalen over hem te ontzenuwen. Vorig jaar wilde hij nog twee heavy homocafés (disco Gay Palace en bar Shaft) in Rotterdam pachten die druk door leerfetisjisten worden bezocht en waar je naar hartelust je seksuele verlangens in praktijk kunt brengen. Zozeer zelfs dat in 1998 dertig bezoekers hepatitis A opliepen. Het is de vraag of iemand die minister-president wil worden, zich met deze activiteiten moet bezighouden. Voordat je het weet, ben je chantabel.

Zijn grootste vijanden zitten evenwel bij de linkse partijen en in de wetenschappelijke wereld. Zij hekelen met name Fortuyns politieke gedachtegoed: het maakt deze 'politieke vluchteling' namelijk niet uit van welke partij hij lid is, als hij maar leiding kan geven. De bekende criminoloog Herman Franke heeft in de jaren zeventig nog les van Fortuyn gehad. Over deze ervaring schreef hij een paar jaar geleden in De Groene: "Socioloog Fortuyn vertelde dat het kapitalisme op springen stond. De marxistische revolutie stond voor de deur. Op de puinhopen van het kapitalisme zou de sociale heilstaat groeien."

Vorige week bedankte dezelfde Fortuyn op het congres van Leefbaar Nederland het bedrijfsleven voor acht jaar onafgebroken groei. Een politieke ommezwaai van 180 graden.

Diverse Nederlanders zijn door Fortuyn in woord en geschrift intens beledigd. Twee jaar geleden weigerde Elsevier een column van Fortuyn toen hij op ongenuanceerde wijze uitviel naar ex-minister Bram Peper en zijn echtgenote Neelie Kroes. Volgens Fortuyn was Peper een volstrekt onbetrouwbare burgemeester en minister en Neelie heulde als minister met criminelen.

Fortuyn schreef over Peper en Kroes: "Ik maak een affront tegen jullie misselijkmakende praktijken. Ik daag jullie publiekelijk uit een proces tegen mij aan te spannen wegens smaad. Ik lust jullie rauw. Ik maak jullie in met boter en suiker, non-valeurs van de ergste soort."

Heel wat VVD'ers die Neelie Kroes nog steeds een warm hart toedragen, stemmen straks op Pim Fortuyn. Het kan verkeren.

Bram Peper zegt: "Als burgemeester heb ik Fortuyn meegemaakt in Rotterdam. Daar was hij buitengewoon hoogleraar arbeidsverhoudingen. Ik heb van meerdere collega's gehoord dat hij daar een wanprestatie leverde. Later wilde hij directeur van een gemeentelijk ontwikkelingsbedrijf worden, maar hij werd afgewezen. Dat verweet hij mij, terwijl hij zich juist door zijn houding onmogelijk had gemaakt. Pim Fortuyn wil hoe dan ook bij de elite horen en probeert zich overal in te likken. Bij de gevestigde partijen wilden ze niets van hem weten en daarom koos hij voor Leefbaar Nederland."

Overigens vindt hij Fortuyn allesbehalve een domme man. "Hij heeft zeker intellectuele bagage en hij durft te zeggen wat andere mensen denken. Hij maakt handig gebruik van de fouten van politici. Uit alle onderzoeken blijkt dat Nederlanders weliswaar gelukkig zijn, maar aan de andere kant klagen dat het land slecht bestuurd wordt. Zij hebben sterke behoefte aan een leider die hun onlustgevoelens kan vertolken. Daar speelt Fortuyn op in."

Hoewel Fortuyn ermee schermt dat hij fondsen tot acht miljoen kan werven voor de verkiezingscampagne, moet de partij nog steeds op een houtje bijten. De 1100 leden hebben een schamele 100.000 in de kas gestopt. Kay van de Linde is de enige betaalde kracht. Zijn salaris wordt onder anderen voorgeschoten door medeoprichter en multimiljonair Willem van Kooten.

Toch lijkt dezer dagen voor het eerst de kassa voor de nieuwe partij te rinkelen. Er zou drie ton zijn toegezegd. Eén ton zou afkomstig zijn van de Haagse vastgoedbaron Eddy de Kroes. De gulle gever zegt: "Ik ken Fortuyn goed, ik sluit het niet uit dat ik geld geef, maar die ton is nog te voorbarig."

Over het salaris van Pim Fortuyn hoeven we ons geen zorgen te maken. Zijn vriend en makelaar Harry Mens zegt: "Als hij in de Kamer komt, krijgt Pim ruim twee ton. Voorts krijgt hij 2500 voor een optreden in mijn televisieprogramma Business Class. Daarnaast schrijft hij wekelijks een column voor de internetsite, waar hij 1100 voor krijgt. Al met al een dikke drie ton. Dit werk blijft hij ook doen als hij in het parlement zit."

Volgens Mens is zijn werkelijke salaris veel hoger. "Met al zijn lucratieve lezingen haalt hij minimaal een half miljoen per jaar op. Daar komen ook nog de opbrengsten van al zijn boeken bij."

Harry Mens wil, na een mislukt VVD-avontuur, niet voor Leefbaar Nederland in de Kamer. Hij zegt: "Ik heb wel veel vertrouwen in Pim. Hij is geen eendagsvlieg. Voorheen zat hij nog wel eens in de put, maar nu is hij minder labiel. Voor hem gaat een jongensdroom in vervulling. Hij is slim en zal dat op het juiste moment tonen."

Geschikte medekandidaat-Kamerleden zijn echter op de vingers van één hand te tellen. De oprichters Jan Nagel, Willem van Kooten en popzanger Henk Westbroek (Het Goede Doel: 'Vriendschap is een illusie') willen niet in de Tweede Kamer. Toch ligt er een mooie kweekvijver binnen handbereik. Zo kan de partij putten uit de circa 2400 raadsleden en 343 wethouders die de honderden lokale partijen in het land vertegenwoordigen. Dit is een machtsfactor van jewelste en wordt door politiek Den Haag onderschat. Op gemeenteraadsniveau zijn de lokalen na het CDA de grootste machtsfactor.

Herman Jansen is wethouder en loco-burgemeester in Meppel van Sterk Meppel. Hij is tevens voorzitter van de Vereniging van Plaatselijke Politieke Groeperingen (VPPG), waar 200 lokale partijen bij aangesloten zijn. Hij zegt: "Wij geven onze leden zeker geen stemadvies om op Leefbaar Nederland te stemmen. Zij stemmen landelijk op zeer uiteenlopende partijen. Ik kan me echter wel voorstellen dat Leefbaar Nederland nu met een begerig oog naar bestuurders van lokale partijen uitkijkt."

De grote roerganger Jan Nagel zegt: "We zullen ook een beroep doen op deze mensen. Temeer omdat deze politici geen lid kunnen worden van een gevestigde partij. Dat wordt door de statuten verboden."

Het verkiezingsprogramma van Leefbaar Nederland vertoont veel gelijkenissen met een gatenkaas. Zo wordt op pagina 4 van de zeven A4'tjes omstandig uitgelegd dat men niet veel heil ziet in lastenverlichting voor burger en bedrijf. Elders in het program wordt echter voorgesteld de overdrachtsbelasting en wegenbelasting af te schaffen. Kosten: 12 miljard. Ook het 'kwartje van Kok' ('tijdelijke' verhoging van de brandstofaccijns) moet worden teruggegeven.

PvdA-Kamerlid José Smits noemt het program ondeugdelijk. "Zo moeten rijkere aowers opdraaien voor aow'ers zonder aanvullend pensioen."

Jan te Veldhuis (VVD) hekelt de voorstellen voor staatkundige vernieuwing. "De partij wil een gekozen burgemeester. Kiezen ze op z'n Amerikaans voor een burgemeester met volmachten of voor een gekozen burgemeester met beperkte bevoegdheden? Ik weet het niet."

Ogenschijnlijk lijken VVD, PvdA en CDA zich niet erg druk te maken over de komst van Leefbaar Nederland. Uit vertrouwelijke CDA-fractienotulen van 13 november jongstleden maken we op wat fractieleider Balkenende vindt: "We hebben niet veel last van die partij. We laten het gebeuren en zorgen voor een eigen visie."

PvdA-campagneleider Jacques Monasch noemt het eerste optreden van Fortuyn, waarbij hij de militaire groet bracht, 'over the top'. "Het was allemaal te veel en te bombastisch. De zelfdiscipline ontbreekt bij Fortuyn."

Het is de vraag of de kiezers wakker liggen van deze kritiek. Het werkt eerder averechts. Want vrijwel niemand leest verkiezingsprogramma's. Minder dan 2,5% van de kiezers is lid van een politieke partij. Minder dan 40% stemt nog op basis van voorspelbare, traditionele gronden zoals religie of afkomst. Bovendien zijn de ideologische profielen van de meeste politieke partijen steeds minder scherp en eenduidig.

Proberen?

Nagel: "Wij hebben een programma op hoofdlijnen. Dat wordt heus wel uitgewerkt en uitgerekend door Nyfer, het onderzoeksinstituut van de universiteit Nyenrode. Bestaande partijen hebben jaren de kans gekregen hun programma's uit te voeren. Dat is niet gelukt en veel kiezers zijn ontevreden. Mogen wij het dan ook eens proberen?"

Jan Nagel (62) was ooit het jongste lid van het partijbestuur van de PvdA en senator. Van hem wordt gezegd dat hij uitsluitend uit rancune een nieuwe partij oprichtte. Tal van andere politiek daklozen hebben inmiddels aansluiting gezocht bij Leefbaar Nederland omdat ze bij een andere partij niet aan de bak kwamen. Fortuyn is daar geen uitzondering op. Over hem wordt gezegd dat hij zich niets van de partijleiding zal aantrekken en spoedig als ongeleid projectiel over zijn eigen ambities struikelt.

Nagel zegt: "Met Pim hebben we zeker een risico genomen. Wat dat betreft geldt de Wet van Pim. Overal waar hij binnenkomt, ontstaat ruzie. Hij is buitengewoon lastig, soms onberekenbaar, dan weer spontaan en gevoelig. Aan de andere kant is hij ook een intelligente topvoetballer die de wedstrijd kan beslissen. Ik raak er toch steeds meer van overtuigd dat hij de club bij elkaar weet te houden. Intussen zijn we al uitgemaakt voor een stelletje opportunisten en onruststokers. Maar hoe harder ze op ons schelden, hoe meer wij een eenheid worden. Dan worden we een geuzenclub."

zoek naar gerelateerde artikelen

za 1 december 2001