DEN HAAG - Minister Pronk (VROM) wil af van het automatisme om convenanten (afspraken) met het georganiseerde bedrijfsleven te sluiten voor de aanpak van uiteenlopende milieuproblemen. Volgens Pronk hebben dergelijke convenanten lang niet altijd het gewenste effect. Dat komt vooral doordat individuele bedrijven, de zogeheten 'free riders', zich niet aan de gemaakte afspraken houden.

Dat staat in de conceptversie van het Nationaal Milieubeleidsplan, deel 4 (NMP4). Het kabinet moet dit concept nog bespreken. Pronks ambtenaren hebben achter de schermen, zo blijkt uit de stukken, een pittige discussie met hun collega's van andere departementen.

Wanneer Pronk concludeert dat hij tot "een selectiever gebruik van convenanten" wil komen, tekenen de ambtenaren daarbij aan: "Een aantal departementen vindt deze paragraaf te negatief en niet sporend met eerder uitgevoerde evaluaties." Tot deze ministeries behoort Economische Zaken, dat convenanten juist heel hoog heeft zitten. Minister Jorritsma van EZ heeft dat herhaaldelijk gezegd.

De afgelopen jaren zijn er op milieugebied tussen de overheid en het bedrijfsleven veel grote convenanten afgesloten, zoals om de vervuiling door verpakkingen te bestrijden. Vooral onder de twee paarse kabinetten hebben convenanten een grote vlucht genomen. Deze formule is gekozen omdat het bedrijfsleven altijd heeft volgehouden dat wetgeving nauwelijks is te handhaven. Convenanten benadrukken het vrijwillige karakter van het milieubeleid door bedrijven en hebben op lange termijn veel meer effect dan wetgeving, aldus de werkgeversorganisaties. Maar vrijblijvend zijn convenanten zeker niet. Het bedrijfsleven verplicht zich bepaalde doelstellingen voor het terugdringen van de milieuvervuiling te halen.

Pronk heeft niet al te veel vertrouwen in het vrijwillige karakter van convenanten. "De ervaring leert dat bij een behoorlijk aantal conventanten de betrokkenheid op bestuurlijk en managementniveau niet altijd voldoende aanwezig is en afneemt in de tijd", aldus het concept van het NMP4. "De mogelijkheid tot het ontstaan van free riders is vaak aanwezig, met name indien het aantal betrokken deelnemers aan een convenant groot is."

Volgens Pronk worden veel convenanten afgesloten met overkoepelende organisaties "zonder dat de individuele leden gebonden zijn of zich gebonden voelen aan de overeenkomst. Dit speelt free rider-gedrag in de hand en ondermijnt de mogelijkheid om milieuresultaten te boeken." Dit doet zich bijvoorbeeld voor bij de convenanten voor verpakkingen en kunststofafval, aldus Pronk. Ook vertoont de opzet van convenanten "gebreken die tot uitdrukking komen in de uitvoeringsfase". Zo zijn er geen 'tussendoelen' opgenomen. Bovendien blijken de juridische mogelijkheden tot handhaving van de gemaakte afspraken 'stroperig'. Zijn er wel mogelijkheden tot handhaving, dan wordt daar "niet altijd gebruik van gemaakt", stelt de minister vast.

De opzet en begeleiding van convenanten dienen zodanig te worden verbeterd, dat partijen elkaar beter en meer kunnen aanspreken op de voortgang, aldus het NMP4. De overheid moet uiteraard ook de afspraken nakomen. Maar: "Diezelfde overheid zal echter ook strikter kunnen zijn. Vaak wordt door de overheid nog veel belang gehecht aan (het behouden van) overleg en te weinig aan het realiseren van beleid." Wanneer een convenant in grote lijnen goed loopt, worden onvolkomenheden op (vaak significante) onderdelen geaccepteerd, meldt het NMP4, dat het convenant gewasbeschermingsmiddelen als voorbeeld noemt.

Het werkgeversverbond VNO-NCW reageert woedend op Pronks plannen en heeft het kabinet inmiddels een brandbrief gestuurd. VNO-NCW vindt de teneur van de nota veel te negatief en beschuldigt Pronk van 'milieu-pessimisme'. Volgens de werkgevers zijn de convenanten juist wel succesvol gebleken en is het voorbeeld van de gewasbescherming uit zijn verband gerukt.

"Over de meer dan honderd goed lopende convenanten van het industriële bedrijfsleven wordt niet gesproken. Ook wordt gesproken van een free rider-probleem, terwijl daarvan in de praktijk van de afgelopen jaren nooit iets is gebleken", schrijft VNO-NCW-voorzitter Jacques Schraven aan het kabinet. Zou er ooit wel een free rider komen, dan kan deze hard worden aangepakt omdat in dergelijke situaties altijd als vangnet de scherpe milieuwetgeving en het bijbehorende vergunningbeleid gelden, aldus VNO-NCW. Het beleid met convenanten moet dan ook in volle vaart doorgaan, aldus de werkgevers.

Fotobijschriften: Jan Pronk: "Convenanten niet altijd nageleefd."

Jacques Schraven: "Absoluut geen sprake van free riders."

zoek naar gerelateerde artikelen

ma 21 mei 2001