JOHANNESBURG - De blanke boeren van Zuid-Afrika zijn boos. Voor het eerst sinds 1994, toen het ANC aan de macht kwam, wordt een bedrijf van een blanke boer met onteigening bedreigd. Weliswaar heeft de overheid onder druk van blanke boeren de onteigening, die deze week zou plaatsvinden, 'tijdelijk' ingetrokken, maar de angst zit er goed in.

Het gaat om de boerderij 'Boomplaats' bij Lydenburg in de provincie Mpumalanga, waar Willem Pretorius al 20 jaar lang maïs verbouwt en vee houdt. Zijn stuk grond van 1200 hectare behoorde eens toe aan 600 zwarte gezinnen van de zogeheten Dinkwanyane-clan, die de grond al sinds 1906 in hun bezit hadden. Tussen 1957 en 1961 moesten zij onder dwang hun huizen verlaten.

De apartheidsregering had hun land 'blank verklaard'. Zonder enige compensatie werden ongeveer 4000 mensen elders neergezet, in een van de vele zwarte 'thuislanden', kunstmatige stamgebieden die onder de apartheid in het leven werden geroepen.

De Dinkwanyane-gemeenschap maakte een paar jaar geleden de zaak aanhangig bij de Landclaim Commissie, die compensatie verschaft voor gedwongen verhuizingen onder de apartheid. Die bood Pretorius 255.000 gulden voor zijn bedrijf. Pretorius eiste rond de 630.000 gulden. De claimcommissie weigerde hier op in te gaan, omdat Pretorius nog tijdens de apartheid overheidsleningen en -subsidies had ontvangen.

"De wet zegt dat we de waarde van die leningen en subsidies mogen aftrekken van de waarde van zijn bedrijf en dan komen we op het door ons geboden bedrag", aldus Kwape Mmela, lid van de Landclaim Commissie.

Pretorius is het daar niet mee eens en bleef volharden in zijn weigering om zijn grond te verkopen. Daarop besloot de commissie tot onteigening over te gaan. Pretorius vindt het principieel onjuist dat hij moet boeten voor hetgeen er onder de apartheid is gebeurd.

"De Dinkwanyane-gezinnen zijn van deze grond verwijderd 20 jaar voordat ik hun land kocht. Ik vind het oneerlijk dat de regering mij wil straffen voor iets dat de vorige blanke regering heeft gedaan", aldus Pretorius die vorige week door honderden collega's op emotionele wijze werd gesteund in zijn weigering om zijn bedrijf te ontruimen.

"Zimbabwaanse toestanden", meende Theo Wassenaar van de hoofdzakelijk blanke Transvaalse Agrarische Bond, wijzend op de bezetting van enkele honderden boerenbedrijven in Zimbabwe door aanhangers van president Moegabe, die op deze manier de blanke boeren wil dwingen hun grond af te staan aan zwarte keuterboeren.

Wassenaar: "Hier gebeurt nu precies hetzelfde als wat Moegabe aan het doen is, alleen in bedekte vorm. Het is blatant racisme en discriminatie." Maar commissielid Mmela wijst die beschuldiging volstrekt van de hand. Mmela: "Bij onze commissie zijn sinds 1994 bijna 68.000 landclaims ingediend. Daarvan hebben wij er 12.000 op vreedzame wijze vereffend. Het is de eerste keer dat we nu, helemaal legaal, tot onteigening moeten overgaan. Wij hopen dat het ook de laatste keer is."

De minister van Landbouw, Thoko Didiza, heeft te elfder ure de onteigening ingetrokken. "Wij willen de onderhandelingen nog een kans geven. De regering is bereid deze zaak via de rechtbank uit te spelen. Onteigening was in dit geval volstrekt legaal en we zullen niet aarzelen tot onteigening over te gaan als het niet anders kan", aldus Didiza. Pretorius zelf toonde zich opgelucht. "Ik heb vannacht geen oog dicht gedaan, maar vanavond ga ik lekker slapen."

do 22 maart 2001