Veiligheidsexperts verdenken ambtenaren van het ministerie van VROM ervan onder één hoedje met Greenpeace te spelen door de actiegroep telkens op het juiste moment van de juiste stukken te voorzien. Vechten ambtenaren op deze manier hun eigen 'nucleaire oorlogje' met de overheid uit? Komende woensdag praat de Tweede Kamer met de twee betrokken ministers: Pronk (Milieu) en Jorritsma (Economische Zaken). VVD-Kamerlid Dirk Jan Blaauw: "Men realiseert zich niet wat er aan de hand is. Dodewaard is een tikkende tijdbom."

PETTEN/DODEWAARD, zaterdag

Sinds het stillegen van de kerncentrale Dodewaard, nu drie jaar geleden, liggen daar in het bassin 190 hoog-radioactieve splijtstofelementen te wachten op transport naar de Britse opwerkingsfabriek in Sellafield. Geen van de geplande negentien transporten heeft ooit plaatsgevonden. De tijd dringt, op basis van de vergunning moeten de splijtstofelementen voor het einde van dit jaar weg zijn. Dat wordt in ieder geval niet gehaald, is nu wel duidelijk.

Hooggekwalificeerd beveiligingspersoneel met nucleaire kennis loopt ondertussen weg. Immers, de centrale is toch gesloten? Maar zolang die radioactieve staven er liggen, kan de deur niet op slot. Kosten: minstens ƒ20 miljoen per jaar. En wat veel erger is: zonder de juiste kennis in huis kan er volgens de directie een onveilige situatie ontstaan.

Dodewaard-directeur ir. Jan Hoekstra is buitengewoon verontrust. De (voormalige) kerncentrale is er niet op uitgerust om splijtstof jarenlang te bewaren.

"We zijn hier géén opslag", zegt Jan Hoekstra resoluut. "Dit spul moet zo snel mogelijk weg. Op dit moment pompen we hier onnodig radioactief water rond. Want de elementen moeten blijvend worden gekoeld met water. Daardoor lopen de mensen hier in het bedrijf en in de directe omgeving onnodig risico. Het is onverantwoord dat geen gevolg kan worden gegeven aan een besluit dat op regeringsniveau is genomen. We hebben de plicht ons te ontdoen van de splijtstof, het hoort hier niet."

De Dodewaard-directeur verzucht verder: "We kunnen niet beginnen met het ontmantelen van de centrale zolang die splijtstof hier ligt. Het zal jaren later worden voordat we de centrale in een veilige insluiting kunnen brengen, ontdaan van alle splijtstof. Wij hebben altijd gestreefd naar optimale veiligheid van kernenergie in Nederland. Dat gevoel raakt nu weg en daar maak ik mij zorgen over. Het mag ons niet door de vingers glippen."

Tweede-Kamerlid Jan Dirk Blaauw (VVD) vindt dat Greenpeace met vuur speelt. "Zo langzamerhand ontstaat er een calamiteit. Men realiseert zich niet wat er aan de hand is", aldus het verontruste Kamerlid, die de kerncentrale in Dodewaard vergelijkt met een "tikkende tijdbom". "Want hoe langer de periode duurt waarin je bezig bent Dodewaard te sluiten, hoe meer je een veiligheidsprobleem creëert. Hoog gekwalificeerd personeel loopt weg, mensen zoeken nog even snel een andere baan. En er komt geen nieuw personeel voor terug. Wie gaat er nou werken bij een bedrijf dat gaat sluiten?"

De Gezondheidsraad oordeelde december 1999 in een advies aan minister Pronk (VROM) dat de opgeschorte transporten van kernreactoren naar opwerkingsinstallaties zonder onverantwoorde risico's voor de volksgezondheid kunnen worden hervat.

Een alternatief zou volgens Greenpeace zijn dat de COVRA in Vlissingen de Dodewaard-staven gaat opslaan. De COVRA is onze nationale nucleaire vuilophaaldienst. Maar aangezien de COVRA volgens de milieuorganisatie nog niet over de vereiste veilige bunkers beschikt, kan dat betekenen dat Dodewaard zijn staven nog een paar jaar onder water moet houden.

Het rechtscollege stelde Greenpeace onder meer in het gelijk in haar bezwaar dat de route van de transporten niet van tevoren bekend wordt gemaakt, waarmee bewoners de mogelijkheid wordt ontnomen beroep aan te tekenen tegen de route.

"Ongelooflijk", oordeelt een topambtenaar die medeverantwoordelijk is voor de nucleaire transporten in Nederland. "Als je bedenkt dat Greenpeace er de veroorzaker van is dat deze routes geheim moeten worden gehouden... Het was namelijk Greenpeace dat aankondigde de nucleaire transporten naar Duits voorbeeld (waar protesten hebben geleid tot complete veldslagen met de politie, red.) te zullen gaan verstoren. Dat is de reden dat de routes niet bekend worden gemaakt. Dezelfde waakhond die ordeverstoringen aankondigt en de overheid dwingt tot het nemen van preventieve maatregelen, roept nu: hé overheid je maakt de route niet bekend."

Dodewaard-directeur Jan Hoekstra beaamt deze lezing. "Door de blokkade-acties van onder meer Greenpeace zijn de transporten bijzonder kwetsbaar geworden. Omdat zoveel politie moet worden ingezet, moeten ze ruim van tevoren worden gepland en kan de route niet vooraf bekend worden gemaakt." COVRA-directeur dr. Hans Codée: "Je moet deze transporten altijd zo stiekem mogelijk uitvoeren. De wet verplicht ons dat. Het gaat immers om materiaal waarmee kernwapens kunnen worden gemaakt en waar terroristen geïnteresseerd in kunnen zijn."

Femke Bartels van Greenpeace: "Onzin. Omwonenden hebben het recht bezwaar te maken als een nucleair transport langs hun huis komt. Zij zijn belanghebbenden en gelukkig is dat zo geregeld in Nederland. Wij hebben absoluut niet opgeroepen tot het voeren van veldslagen als in Duitsland. Maar de bevolking in Nederland heeft er recht op te weten waar nucleaire transporten plaatsvinden."

Behalve voor de kerncentrale Dodewaard, heeft de uitspraak van de Raad van State ook gevolgen voor de kernreactor van het Europees Centrum voor Nucleaire energie (ECN) in Petten. Ook in dit centrum, dat zich vooral bezighoudt met de medische toepassing van nucleaire technologie, stapelen de gebruikte splijtstofstaven zich op.

Daarnaast ontstaat ook in de kernreactor zelf een veiligheidsprobleem omdat de centrale haar hoog-radioactieve staven niet kwijt kan. Nucleair vuilophaler Hans Codée: "De containers met splijtstofelementen zijn nu tijdelijk in de kelder gehesen. Een absoluut ongewenste situatie, de splijtstof staat op een plek waar het niet thuishoort. Het is hetzelfde als dat u thuis zou zeggen: ik heb nog een zak met huisvuil, laat maar in de keuken staan."

Greenpeace vindt dat de Europese Unie eigenaar van de kernreactor in Petten zelf verantwoordelijk is voor de ontstane situatie. Door wat deze milieubeweging een "falende bedrijfsvoering" noemt, zou het hoog-radioactieve kernafval zich jarenlang in Petten hebben opgestapeld. De geplande transporten voor opslag van het kernafval bij de COVRA in Vlissingen zijn voor Greenpeace onaanvaardbaar.

De nucleaire transporten lijken nu ook inzet te worden van een loopgravenoorlog in ambtelijk Den Haag. Het vermoeden bestaat dat enkele ambtenaren, die de milieuorganisatie een warm hart toedragen, het actiefront een handje helpen.

VVD-Kamerlid Blaauw reageert: "Ik denk dat we bij VROM hele open ambtenaren hebben, de informatie komt heel gemakkelijk vrij. Greenpeace heeft bovendien hele zware advocaten ingehuurd die goed gebruik maken van de open situatie die we in Nederland hebben. Het proces om Dodewaard te sluiten, dat democratisch is goedgekeurd, wordt nu doelbewust gefrustreerd. Je komt zo aan de randen van de democratie en dat vind ik een kwalijke zaak. Als je doel is democratisch genomen besluiten te frustreren, ben je in feite destructief bezig."

Wat Dodewaard-directeur Hoekstra opvalt is dat ambtenaren van het ministerie van VROM fouten hebben gemaakt in de verleende transportvergunning. Fouten, waarmee Greenpeace voortdurend in de kaart werd gespeeld. Bovendien zorgde minister Pronk er volgens Hoekstra voor dat de milieuorganisaties zes weken de tijd kregen om beroep aan te tekenen tegen de transportvergunning. Wat ze prompt deden.

Greenpeace beaamt dat de milieuorganisatie vaak hulp van binnenuit heeft ("omdat heel veel mensen het er ook niet mee eens zijn wat er gebeurt en boos zijn dat de transporten naar Sellafield doorgaan"), maar ontkent met klem dat ze een mol heeft op het ministerie van VROM. "Echt onzin", zegt Femke Bartels. "Was het maar zo, maar VROM is echt niet blij met het schorsen van de vergunningen. De nucleaire industrie heeft de transporten altijd in het geheim kunnen regelen. Minister Pronk heeft nu voor het eerst de Wet Openbaarheid Bestuur (WOB) toegepast op de vergunningen voor nucleaire transporten waardoor wij ze voor het eerst ter inzage hebben gekregen. Door de beroepsprocedure konden we naar de Raad van State gaan en zeggen 'volgens ons is het niet helemaal oké, want...' Meneer Blaauw wil toch niet zeggen dat dát niet democratisch is, want wij hebben gewoon gebruik gemaakt van het recht zoals dat voor iedere Nederlander geldt."

Dodewaard-directeur Hoekstra gelooft niet dat ambtenaren van VROM mogelijk onder één hoedje spelen met Greenpeace. "Ik kan alleen zeggen dat steeds maar weer wordt vertraagd. Met als gevolg dat minister Pronk de Kamer november 1998 liet weten dat de transporten kunnen worden hervat, maar dat we december 2000 nog steeds de vereiste vergunning niet hebben." Zijn woordvoerder Frits Bots op de achtergrond: "Het lijkt bij wijze wel geregisseerd."

Onze nationale nucleaire vuilophaaldienst heeft zo z'n vermoedens. COVRA-directeur Hans Codée: "Er zijn informatiekanalen. Tijdens een hoorzitting op het departement van VROM bleek Greenpeace op de hoogte van een brief die de directeur GCO (de beheerder van de kernreactor in Petten, red.) had geschreven aan minister Pronk met een afschrift aan mij. Blijkbaar is er iemand die de correspondentie beoordeelt en wat van belang is, doorspeelt aan Greenpeace..."