Lex Goudsmit (86) overleden

door Henk van der Meyden

AMSTERDAM, zaterdag

"Voor mij was hij altijd Tevje"

door Henk van der Meyden

AMSTERDAM, zaterdag

De dood kwam plotseling en onverwacht voor de zesentachtigjarige LEX GOUDSMIT, die vorige maand nog bekroond werd met de BLIJVEND APPLAUS PRIJS in Amsterdam. Gisterochtend is hij om half vijf vredig ingeslapen in het Slotervaartziekenhuis. Precies een week daarvoor werd hij er opgenomen met een slagaderlijke hersenbloeding.

Zijn dochter Joyce (35) zei me: "Ik was van plan een paar dagen naar Italië te gaan. Vorige week vrijdag bracht ik mijn kat naar vader. Hij zou er voor zorgen als ik weg was." Toen Joyce de woonkamer binnen liep zag zij haar vader op de grond liggen. "Hij kon moeilijk praten en zich amper bewegen. Ik zag meteen dat de toestand ernstig was."

Joyce belde meteen de ambulance en knielde bij hem neer. Zij bleef bij hem in de ambulance. Ze zegt: "In het ziekenhuis werden er meteen foto's gemaakt. Daarop constateerde men dat hij een zware hersenbloeding had gehad. De situatie was kritiek. Maar toch heeft hij gevochten, had hij het idee dat hij weer naar huis zou kunnen gaan."

"Zaterdagavond", zegt Joyce, "wilde hij zelfs al zijn bed uit. Die levenslust was er tot het laatst."

Langzaam maar zeker kwamen er echter signalen dat Lex' tijd om was en het doek zou gaan vallen. Joyce zegt: "Hij bleef knokken, maar hij viel vaak weg, had problemen met zijn spraakvermogen en was soms in de war. 'Waar ben ik? Hoe kom ik hier terecht?' zei hij soms."

Kleinzoon

Maar zijn ogen lichtten op als zijn zoon Rick en dochter Joyce bij hem waren. Joyce: "Hij was gek op zijn kleinzoon JOP van twee jaar, een zoon van Rick. De dag voor hij stierf donderdagmiddag was Jop met zijn vader bij hem. Lex lag er al zo goed als buiten kennis, maar het leek toch of hij nog stemmen hoorde. En toen hij Jops stem herkende, bewogen zijn ogen, keek hij nog eenmaal naar hem."

Dat was het afscheid...

Joyce bleef tot donderdagavond laat bij haar vader, net als Rick. Er was geen reden om op dat moment aan te nemen dat hij al zo gauw zou sterven. Ze namen die avond afscheid van hem, maar om half vijf 's morgens stierf Lex. "De ademhalingsproblemen waren groter geworden. En daar is hij tenslotte door gestorven."

JOYCE is deze vrijdagmiddag in Lex' woning aan de Amsterdamse Brouwersgracht, waar alle herinneringen aan haar vader haar omringen en nu een extra dimensie krijgen. In dit huis was LEX jaren gelukkig, ook met zijn zo geliefde vrouw Ans, die tien jaar geleden is overleden. "Dat heeft hij tot hij stierf moeilijk kunnen verwerken", zegt Joyce.

JOYCE koestert bij al het verdriet vele mooie, lieve gedachten aan haar vader, die, zegt ze "in zijn privéleven net zo lief en warm was als hij vaak op het toneel overkwam".

Voor haar was hij eigenlijk altijd TEVJE. Zelf herinnert zij zich weinig van deze creatie die hij onsterfelijk maakte. Begrijpelijk: de 35-jarige Joyce was twee jaar (!) oud toen LEX GOUDSMIT als TEVJE in ANATEVKA zijn première beleefde in het KONINKLIJK THEATER CARRÉ in Amsterdam.

Dat was op 21 december 1966. Het was eigenlijk ook de geboorte van de musicaltraditie in Nederland. Anatevka was de eerste grote musicalproductie die ons land veroverde.

Lex Goudsmit speelde TEVJE precies 586 maal in Nederland en zoals Willem Nijholt met zijn uitvoering van An American Dream deze eeuw theatergeschiedenis schreef in MISS SAIGON, deed LEX GOUDSMIT dat met zijn TEVJE op het moment dat deze alleenstaand op het toneel zich tot God richt en er een dialoog ontstaat tussen deze man, die voor zijn gezin en zijn dorp vecht, en God...

Het was een magisch theatermoment.

En of Lex nu op het toneel van CARRÉ of op de planken stond van dat Victoriaanse theater in Londen, waar hij Tevje 1200 maal speelde, het publiek kreeg kippenvel, schoot vol. Want Lex speelde Tevje niet... hij wérd Tevje en op dat moment geloofde je dat hij echt met God sprak... Daar in Londen heb ik zijn triomf dertig jaar geleden mogen meemaken.

Londen

Lex werd er als een ster behandeld. Begrijpelijk. Hij had de meest begeerde mannelijke hoofdrol in een musical in Londen! Zijn kleedkamer had allure en voor het eerst had Lex een eigen badkamer in zijn kleedkamer! En bovendien Engelser kon het niet had hij in het theater zijn eigen butler die hem verwende. Lex zei: "Hij had me ook het liefst persoonlijk in bed gedaan..."

Hij deelde dit succes in Londen met zijn vrouw Ans, met wie hij in een mooi appartement woonde in deze wereldstad. Maar als ik hem opzocht in Londen, viel het me altijd weer op hoe bescheiden Lex was over zijn wereldprestatie, want hij had toch met zijn Tevje-vertolking sterren als Topol en Zero Mostel verslagen. De componist van ANATEVKA, Jospeh Stein, schreef in het boek THE MAGIC OF MUSICALS: "Lex Goudsmit is de mooist en beste Tevje die ik ooit gezien heb."

En dan te denken dat men in 1966 eigenlijk heel lang aarzelde om LEX de hoofdrol te geven in Anatevka. HANS BOSKAMP zei me gisteren: "Ik was samen met Paul Kijzer, de producent van Anatevka in 1966, en vanaf het begin eiste ik dat in Nederland maar één man Tevje kon spelen: LEX GOUDSMIT.

Maar toen ik zijn naam noemde, zeiden de financiers: 'Wie is dat?' Lex was toen al bekend in de toneelwereld, maar het grote publiek kende hem nog niet. Men vond het dan ook te riskant om in een musical te investeren waarin een onbekende ster stond. Ik hield voet bij stuk. Ik wist dat ik alles op het spel zette, maar ik zei: 'Als Lex die rol van Tevje niet mag spelen, gaat de hele productie niet door'. Lex kreeg de rol en de critici waren enthousiast, spraken over een grote ontdekking."

Lex Goudsmit was drieënvijftig jaar toen hij als TEVJE in CARRÉ stond en ons land veroverde met deze rol. Vanaf die eerste kennismaking bij de audities voor Anatevka zijn Hans en Lex vrienden gebleven. Het was ook Hans die Lex Goudsmit vorige maand de BLIJVEND APPLAUS PRIJS uitreikte in de Kleine Komedie in Amsterdam.

Blijvend Applaus, mede door mij opgericht, wil op deze wijze elk jaar een grote kunstenaar of artiest eren. Met de uitreiking aan LEX GOUDSMIT heeft men een der grootste musicaltalenten van deze eeuw in ons land bekroond. Meestal zijn juryrapporten dor en saai. Maar juryvoorzitter Hans van Bergh verwoordde het heel goed. Hij sprak over Goudsmits veelzijdigheid, zijn "zeldzaam vruchtbare toneelloopbaan, zijn talloze televisierollen en zijn grote internationale succes als Tevje in de musical Anatevka".

"Goudsmit heeft miljoenen mensen in binnen- en buitenland, in het theater, in de bioscoop en op de televisie een heerlijke of ontroerende avond bezorgd, op grond van zijn vermogen personages uit te beelden die hij telkens weer in de kern wist te treffen."

Ovatie

LEX GOUDSMIT was duidelijk geroerd bij deze uitreiking en diep geraakt onderging hij de minuten durende staande ovatie van het publiek.

HANS BOSKAMP zei: "Afgelopen weekend zouden wij samen gaan eten om na te praten over deze bekroning en gewoon omdat wij toch al drie en dertig jaar 'gabbers' zijn. Hij verheugde zich net als ik op die afspraak. "Mag ik het restaurant uitzoeken?" vroeg hij. "Natuurlijk", zei ik. Vrijdag belde ik hem op om de tijd af te spreken. Ik kreeg geen gehoor en de volgende dag hoorde ik dat hij in het ziekenhuis was opgenomen."

HANS BOSKAMP heeft een enorme bewondering voor LEX GOUDSMIT, omdat hij als ster maar ook als mens schitterde in het leven. En hij hield zo van zijn vak. Daarom werkte hij op zijn zesentachtigste nog altijd mee aan Sesamstraat. Hij kon niet stil thuis zitten. Werken was een feest voor hem.

Lex zelf daarover: "Zolang ik nog bewegen kan, blijf ik werken..."

En voor miljoenen kinderen in ons land werd hij door Sesamstraat een vriend. Kinderen zijn kritisch en recht voor zijn raap, maar zij hielden van LEX omdat ze voelden dat die liefde die hij uitstraalde in zijn rol in Sesamstraat niet gespeeld, maar echt was. Die liefde, dat gevoel voor humor, dat warme gevoel, is ook misschien wel ontstaan door alle tragiek die Lex meemaakte in zijn leven.

Hij kon er nog altijd moeilijk over praten, maar in de oorlog verloor hij zevenenzestig familieleden en goede vrienden. "De man met wie ikschaakte, de twee jongens met wie ik damde. De moeder die koffie bracht..." Hij leek ze, als hij over hen sprak, allemaal weer voor zich te zien...

Maar hij overleefde en hij wist dat hij daar dankbaar voor moest zijn en dat het niet zo vanzelfsprekend was dat hij nog leefde. Hij zei vorige maand in een interview met Peter Liefhebber in deze krant nog: "Luister, dat met die oorlog is verschrikkelijk. Maar ik heb er zesentachtig jaar op zitten en het grootste deel daarvan was fantastisch. Afwisselend succesvol, vaak ontzettend lollig. Ik heb genoten. Het was niet altijd gemakkelijk, maar het is het waard geweest."

Tot zover leek het of Lex Goudsmit op dat moment afscheid nam van zijn leven, zijn eigen in memoriam al uitsprak. Maar dat is typerend voor LEX: hij voegde er wel nog aan toe: "Maar néé, voor mij hoeft het nog niet op te houden..."

Ook in het ziekenhuis was er die laatste dagen die vechtlust, de wil te blijven leven, nog geen afscheid te nemen. Maar nu heeft God, om bij de musical te blijven, Tevje echt persoonlijk bij Zich laten komen.

Verdrietig

Zijn dochter Joyce klinkt verdrietig en kwetsbaar deze middag in Lex' woning aan de Brouwersgracht. Ze zegt: "De enige troost is dat vader niet lang geleden heeft. Bovendien was hij geen man om als een kasplantje verder te leven en dat was hij misschien geworden als hij die operatie had overleefd, wat op zichzelf niet ondenkbaar was geweest. Maar de complicaties velden hem tenslotte."

Joyce besluit: "Het was me al wel opgevallen dat hij de laatste weken toch opmerkelijk veel bezig was met mijn gestorven moeder. Alsof hij zijn dood voelde aankomen."

Nu is hij misschien met haar verenigd. Ans stierf op haar achtenzestigste. Lex had het er sinds de dag van haar dood moeilijk mee. Hij was geen man om alleen te zijn. Hij doolde de eerste jaren na haar dood als het ware door het leven, tot hij een liefde voor het schilderen ontdekte en van zijn huis ook zijn atelier maakte. Eerst was het schilderen een soort therapie maar daarna werd het een passie, die hem die laatste levensjaren toch weer vreugde bezorgde.

Ans bleef altijd leven in zijn hart. Achtentwintig jaar waren zij getrouwd geweest toen zij aan kanker overleed. En ook die laatste dagen van zijn leven zullen zijn gedachten bij haar zijn geweest, bij wie hij nu weer terug zal keren.

De reis van Tevje is ten einde, de spotlights zijn uit. Die man alleen is voor het allerlaatst het toneel afgelopen nadat hij ALS IK TOCH EENS RIJK WAS gezongen heeft na zijn dialoog met God. Je voelt je geraakt, verdrietig, maar ook gevoed en getroost door de herinneringen aan hem.

Want in je hoofd begint die melodie weer te spelen en hoor je die mooie bronzen stem, waarmee Lex de wereld veroverde, weer klinken: "ALS IK TOCH EENS RIJK WAS". En dat geeft een mooi, een ontroerend en rijk gevoel..

APPLAUS, APPLAUS. LEX, MET RECHT BLIJVEND APPLAUS!

Lex Goudsmit FOTO: WFA