Bellen via de ruimte met een simpel zaktelefoontje. Dat is sinds gisteren mogelijk. Iedereen overal, waar ook ter wereld, telefonisch bereikbaar: van noord- tot zuidpool, van Amerika tot China.

Liefst 72 satellieten zorgen daar voor. Tot nu toe kon er weliswaar ook via de ruimte worden gebeld, maar dat ging via satellieten die op zeer grote hoogte (36.000 kilometer) op een vast punt ten opzichte van de aarde in de ruimte zweven. Alleen de wat dikkere antenne verraadt dat er niet met een gewone gsm wordt gebeld, maar dat dit via een satelliet gebeurt.

Onder de naam Iridium begon 11 jaar geleden onder leiding van het Amerikaanse concern Motorola met de ontwikkeling van een wereldomspannend netwerk van laaghangende satellieten voor communicatiedoeleinden. Mei 1997 werd gestart met de in totaal 17 lanceringen, waarmee liefst 79 satellieten in een baan rond de aarde werden gebracht. Een aantal daarvan werd gebruikt voor tests, 66 zullen nu daadwerkelijk dagelijks worden gebruikt, terwijl er zes in reserve worden gehouden voor het geval er onverhoopt een uit zou vallen.

Iridium is daarmee de eerste onderneming met een netwerk van laaghangende satellieten. Globalstar wilde volgend jaar starten met een netwerk van 48 satellieten op 1400 kilometer hoogte, maar vorige maand ontplofte een raket bij de lancering en ging een aantal satellieten verloren. Andere ondernemingen hebben eveneens vergevorderde plannen voor satellietcommunicatie: Ico Global Communications wil in 2000 starten, Skybridge (Alcatel, met 80 satellieten) in 2001 en Teledesic (ook van Motorola, eveneens met 80 satellieten) in 2003.

Sinds gisteren kunnen 2.000 door Iridium geselecteerde gebruikers met het nieuwe fenomeen 'spelen'. Zij hebben een 'zaktelefoon' gekregen waarmee wereldwijd gebeld kan worden. Het begrip zaktelefoon moet echter met zijn gewicht van bijna een pond wel ruim opgevat worden: het toestel heeft veel weg van de eerste draagbare telefoons die we thuis gebruikten, alleen met dien verstande dat er een flink uit de kluiten gewassen uitklapbare antenne op zit. Die is mede nodig om boven het hoofd van de gebruiker uit te komen om onnodige straling vlak naast de hersenpan te voorkomen.

Testperiode
Na een testperiode van vijf weken gaat op 1 november Iridium commercieel van start. "Dan kan ook echt iedereen een eigen toestel aanschaffen en gaan bellen. Wie dat doet zoekt eerst automatisch of er ter plekke een gsm-net kan worden bereikt. Is dat niet het geval dan zoekt de telefoon contact met een satelliet", zegt ir. Robert Nobelen, directeur bij Motorola.

Wat de toestellen die door Motorola en de Japanse Kyocera worden gemaakt gaan kosten is onduidelijk, maar dat ze door de detaillisten gratis zullen worden verstrek als je maar een abonnement afsluit (zoals bij gsm gebeurt) is volgens Nobelen zeer onwaarschijnlijk. Wel is te verwachten dat met (flinke) kortingen zal worden gewerkt. Toch zal al gauw zo'n 3.000 dollar (zesduizend gulden) voor een telefoon moeten worden neergeteld. Daarbovenop komt dan nog het abonnement, plus de belkosten van naar verwachting gemiddeld vijf dollar (tien gulden) per minuut. Niet echt goedkoop dus en een stuk duurder dan het telefoneren via andere satellietsystemen.

Dat komt door de veel hogere investeringen, in totaal meer dan 5,5 miljard. Andere systemen werken met een aantal geostationaire satellieten. Dat zijn satellieten die op ruim 36.000 kilometer hoogte op een vast punt boven de aarde in de ruimte staan. Door zo'n hoog hangende satelliet kan een veel groter aardoppervlak worden bereikt dan door een Iridium-satelliet, die zijn rondjes op 'slechts' 780 kilometer hoogte draait. Met een stuk of vier 'hoge' satellieten kan vrijwel de hele aardbol worden bedekt, terwijl bij de laaghangende systemen dat er vele tientallen moeten zijn.

Voordeel van een lage satellietbaan is echter dat de telefoon een veel minder sterk zendvermogen hoeft te hebben om het signaal in slechts naar de satelliet te sturen. Het apparaat kan daardoor veel kleiner zijn. Voor het bereiken van geostationaire satellieten is een veel krachtiger, en dus ook groter apparaat nodig. Die telefoons hebben dan ook al gauw de omvang van een flinke draagbare computer.

Motorola denkt dat komend jaar zich al 600.000 klanten hebben aangemeld voor deze dienst. In 2002 kan dat zijn opgelopen tot 4,5 miljoen. Gebruikers zullen vooral zakenlieden zijn die waar ook ter wereld snel willen communiceren. Daarnaast zullen journalisten, hulporganisaties en wetenschappers, die verstoken zijn van lokale communicatiemogelijkheden, van de diensten gebruik gaan maken, verwacht men. Want feit blijft dat telefoneren in grote delen van de wereld nog vrijwel onmogelijk is door het ontbreken van een telecommunicatie-infrastructuur.