LONDEN, maandag - De hele wereld rouwde gisteren mee met Engeland om de dood van prinses Diana. Groot-Brittannië verkeert in diepe verslagenheid na de tragische dood van de populaire prinses zaterdagnacht bij een auto-ongeluk in een Parijse tunnel.

Terwijl kroonprins Charles gisteravond het lichaam van zijn ex-vrouw thuis bracht, stroomden duizenden mensen naar de koninklijke paleizen in Londen om er, vaak in tranen, bloemen neer te leggen, kaarsen aan te steken en hun geliefde 'koningin van het hart' te eren.

Op haar laatste reis naar huis werd de slechts 36 jaar oud geworden prinses vergezeld door haar oudere zusters lady Sarah en lady Jane. De wereld keek mee naar de onthutsende beelden. Tranen vloeiden in overvloed.

Diana en haar schatrijke Egyptische vriend Dodi al-Fayed vonden de dood in Parijs, toen hun zwarte Mercedes rond half een in de nacht van zaterdag op zondag verongelukte. Dodi werd gisteravond al - volgens Islamitische voorschriften - begraven in de Engelse plaats Guildford.

Na een romantisch diner in het chique Ritz Hotel, dat eigendom is van de familie al-Fayed, reed het stel naar de villa van Dodi in het westen van Parijs. Achtervolgd door zeker zeven fotografen op motoren en scooters, reden zij met een snelheid van rond de 100 km per uur de smalle tunnel in bij Pont de l'Alma vlakbij de Eiffeltoren, waar een maximumsnelheid van 50 km per uur geldt.

Volgens ooggetuigen verloor de chauffeur de macht over het stuur, waarna de auto frontaal op een betonnen paal reed en vervolgens met een enorme vaart tegen de tunnelwand sloeg. Door de geweldige klap was er niets meer over van de voorkant van de auto.

Dodi, de 42-jarige zoon van miljardair en Harrods-eigenaar Mohamed al-Fayed, en de chauffeur, een medewerker van het hotel, waren op slag dood. Een lijfwacht kon met zware verwondingen uit het wrak worden gehaald.

Prinses Diana werd eveneens met zwaar letsel uit het wrak bevrijd waarna ambulance-personeel haar reanimeerde. Toen haar toestand verslechterde werd zij met spoed overgebracht naar de intensive care-afdeling van het Pitié Salpêtrière ziekenhuis in het zuiden van Parijs.

Rond twee uur in de ochtend constateerden de artsen hevige interne bloedingen. Nadat Diana een acute hartstilstand had gekregen, besloten zij haar borst te openen en te opereren. Na twee uur tevergeefs interne hartmassage, verklaarde het hoofd van de afdeling, dr. Bruno Riou, dat zij niet meer te redden was. Volgens de Franse radio is de prinses na het ongeluk niet meer bij kennis geweest.

Ooggetuigen zeiden dat sommige paparazzi enkele seconden na het ongeluk foto's aan het nemen waren van het wrak en de beklemde inzittenden. Een van de fotografen werd ter plekke door woedende omstanders in elkaar geslagen.

Zeven fotografen konden door de politie worden aangehouden en zijn in voorlopige hechtenis genomen. Zij werden de gehele dag verhoord. De politie onderzoekt nog of zij de zeven, vermoedelijk zes Fransen en een Macedoniër, doodslag ten laste kan leggen. Bovendien zal worden onderzocht of hen nalatigheid verweten kan worden omdat zij niet te hulp zijn geschoten.

Cruciaal daarbij wordt de getuigenverklaring van de lijfwacht, Trevor Rees-Jones, die zwaar letsel aan het hoofd en de longen opliep en op de intensive-care ligt, maar waarschijnlijk vandaag al verhoord zal worden.

Prins Charles en de twee zussen van Diana haalden gisteravond het stoffelijk overschot van de prinses op in het Parijse ziekenhuis en vlogen naar de luchtmachtbasis Northolt ten noorden van Londen, waar premier Tony Blair het gezelschap opwachtte. Een bescheiden militaire ceremonie begeleidde het uitladen van de kist, die daarna werd weggereden naar een geheim gehouden mortuarium.

Wanneer de koninklijke familie weer naar Londen komt en wanneer of waar de prinses begraven wordt, is nog niet bekendgemaakt. Alleen als koningin Elizabeth het zelf beveelt, krijgt Diana, die formeel geen lid meer is van het koninklijk huis maar als moeder van de toekomstige koning wel een aparte status had, een ceremoniële begrafenis. Indien Diana's familie dit wil, zou een strikte privé-begrafenis echter ook mogelijk zijn. Koningin Elizabeth en prins Charles lieten via een officiële woordvoerder weten dat zij diep geschokt waren. Rond Diana's moeder, Frances Shand, bleef het stil.

De dodenrit van Diana en Dodi begint zaterdag rond middernacht, wanneer het verliefde paar het chique Ritz-hotel in Parijs verlaat. Per auto zouden de twee, vergezeld door een lijfwacht en chauffeur, naar het privé-onderkomen van Dodi in westelijk Parijs vertrekken. Fotografen zetten op motoren en scooters de achtervolging in.

De zwarte Mercedes met daarin Diana en Dodi nadert met hoge snelheid de Alma-tunnel, waar een maximumsnelheid van 50 kilometer per uur geldt. De chauffeur, op de vlucht voor de paparazzi, rijdt circa 100 km per uur.

In de tunnel raakt de auto een richel langs de muur en kaatst vervolgens naar het midden. Daar botst de wagen frontaal op een scheidingspilaar, tolt om z'n as en komt als een stuk totaal verwrongen staal tot stilstand tegen de tunnelmuur. Dodi en de chauffeur zijn op slag dood. Enkele uren later sterft prinses Diana.

PARIJS, maandag - Franse chirurgen van het Hôpital de la Pitie Salpêtrière in Parijs hebben twee uur lang vergeefs gevochten om prinses Diana in leven te houden.

Zij opereerden haar om een wond in haar hart te dichten en gaven hartmassages. Maar het hart begaf het na hevige inwendige bloedingen. "We konden haar niet reanimeren", zei dr. Bruno Riou, anesthesist en hoofd van de intensive care gisteren.

Aangezien tot nu toe exacte medische gegevens ontbreken, is nog geen antwoord te geven op de vraag of Diana heeft geleden of een zware doodsstrijd heeft gehad. Bekend is wel dat sprake was van ernstige beschadigingen in haar borstholte.

Met name zou er een scheur in één van de longslagaders zijn geweest, terwijl tevens sprake was van perforatie van haar hart. Zulke verwondingen veroorzaken meestal ernstige inwendige bloedingen, maar deze hoeven niet altijd tot de dood te leiden.

Gouden uur
Het is een ervaring in de traumatologie, de leer van de verwondingen, dat zelfs na zeer zwaar letsel het leven van een patiënt kan worden gered mits binnen het uur medisch wordt ingegrepen. Dat eerste uur na een ernstig ongeval wordt in de traumatologie 'the golden hour' genoemd: het gouden uur. Dit omdat het lichaam kennelijk zelf in staat is bijna een uur lang de levensfuncties op gang te houden, ondanks ernstige beschadigingen.

Prinses Diana heeft meer dan een uur in het wrak van de auto beklemd gezeten. Toen zij was bevrijd, was het gouden uur reeds voorbij en waren de kansen op levensreddend ingrijpen snel geslonken.

Tot nu toe is onbekend of er naast de ernstige beschadiging in de borstholte ook verwondingen van de hersenen waren. Het is aannemelijk dat Diana op zijn minst een zeer zware hersenschudding moet hebben gehad, omdat het ongeval bij zeer hoge snelheid plaatsvond.

Bewusteloos
Televisiebeelden van de auto, waarvan onder meer het gehele dak was ingedrukt, doen vermoeden dat zeker ook het hoofd van de prinses beschadigd is geraakt. In dat geval zal zij onmiddellijk bewusteloos zijn geweest en van niets meer hebben geweten.

De vraag of zij heeft geleden moet dan met 'nee' worden beantwoord. Vele leken vragen zich af of een hartperforatie of een scheur in een longslagader niet direct dodelijk moet zijn. Dat blijkt in de praktijk vaak mee te vallen.

Door de druk die de inwendige bloedingen veroorzaken worden de beschadigingen aan hart en bloedvaten vaak min of meer dichtgedrukt. De reddende operatie bestaat uit het zo snel mogelijk openen van de borstkas, het hechten van de perforatie van het hart en tevens het dichten van de scheur in de grote slagaders. Uiteraard moet dat worden gecombineerd met massale bloedtransfusies en eventueel het met spoed aansluiten van de patiënt op een hart-longmachine.

Daarbij is een zeer belangrijke taak voor de behandelend anesthesiologen weggelegd. Deze zijn immers verantwoordelijk voor alle handelingen die betrekking op reanimatie hebben.

Het is ook mogelijk dat Diana door massaal bloedverlies zo'n diepe shock heeft opgelopen, dat haar hersenen onvoldoende doorbloed zijn geweest. Als de operatie zou zijn geslaagd was het in principe mogelijk dat zij er na herstel een hersenfunctiebeschadiging aan zou hebben overgehouden.